کاخ  موزه سعد آباد تهران

مجموعه‌ی فرهنگی-تاریخی سعدآباد در زمینی به مساحت نزدیک به ۳۰۰ هکتار قرار دارد که در حدود ۱۱۰ هکتار آن را عمارت‌ها و کاخ‌ها و در حدود ۱۸۰ هکتار دیگر را باغ، قنات‌ها و گلخانه‌های مجموعه سعد آباد تشکیل داده‌اند . این مجموعه در شمالی‌ترین قسمت شهر تهران و روی کوهپایه توچال در ناحیه‌ی شمیران، در مجاورت دربند و در دامنه‌ی رشته‌کوه البرز، توسط شاهان ایران در دوره‌ی قاجار و دوره‌ی پهلوی، بنیان گذاری شده و گسترش یافته است.

کاخ‌های سعد آباد در میان باغی پر درخت و سرسبز قرار دارند و رودخانه‌ی جعفرآباد، از وسط محوطه‌ی کاخ سعد آباد می‌گذرد. قدم زدن در میان طبیعت زیبای این باغ نیز خالی از لطف نیست.

آسمان هفتم در این مقاله قصد دارد شما را با بخشهای مختلف مجموعه کاخ موزه سعد آباد آشنا کند .

مجموعه سعد آباد یکی از سه مجموعه کاخ زیبا و تاریخی منطقه شمیرانات شهر تهران و یکی از برجسته‌ترین مکان‌های تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود که آخرین پادشاهان ایران در آن اقامت داشته‌اند. این مجموعه از شمال با کوه‌های البرز، از شرق با گلاب‌دره، از غرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد. مجموعه سعدآباد چهار دوره تاریخی قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم و پس از انقلاب ایران را سپری کرده‌است. سعدآباد در دوره قاجار ساخته شد و سکونت‌گاه تابستانی (ییلاق) شاهان این سلسله بود.

پس از کودتای ۱۲۹۹ و تصرف آن توسط خاندان پهلوی ساختمان‌های متعددی در آن ساخته شدند که بالغ بر ۱۸ کاخ در ابعاد مختلف می‌شوند. هر یک از ساختمان‌ها محل سکونت یکی از افراد خاندان پهلوی بوده‌است. محمدرضا پهلوی نیز در دهه ۱۳۵۰ در این مکان سکنی گزید که در اوایل سلطنت او ساخت آن به پایان رسید.جدیدترین کاخ این مجموعه نیز کاخ لیلا پهلوی است که متعلق به کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بود و امروزه، موزه آبکار نام گرفته‌است.

امروزه مجموعه کاخ سعد آباد یکی از برجسته‌ترین جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود و گردشگران داخلی و خارجی در سفر به تهران از این مجموعه زیبا با جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی بازدید می‌کنند.

کاخهای و موزه های سعد آباد

کاخ‌های مختلف مجموعه تاریخی و فرهنگی سعد آباد، پس از انقلاب اسلامی ایران، تغییر کاربری داده‌اند و تعداد زیادی از آن‌ها به موزه تبدیل شده‌اند. ۱۸ ساختمان اصلی از کاخ‌های کوچک و بزرگ در مجموعه سعد آباد وجود دارند که از آن‌ها استفاده‌های متفاوتی می‌شود. در بعضی ساختمان‌ها بیش از یک موزه تعبیه کرده‌اند و تعدادی از کاخ‌ها نیز ‌امروزه مورد استفاده اداری یا نهاد ریاست جمهوری قرار گرفته‌اند. در این قسمت به معرفی کاخ‌ها و موزه‌های مختلف مجموعه سعد آباد می‌پردازیم.

(کاخ سفید یا کاخ ملت )

 ساخت کاخ سفید در سال ۱۳۱۰ به دستور رضا شاه آغاز شد و تا پنج سال بعد ادامه داشت.در ساخت عمارت‌ها و کاخ‌های مجموعه سعد آباد تلفیقی از معماری اروپایی و معماری اصیل و سنتی ایران به چشم می‌خورد و طراحی ساختمان کاخ‌ها توسط برجسته‌ترین مهندسان داخلی و خارجی صورت گرفته است. در قسمت ورودی کاخ سفید چهار ستون به سبک معماری رومی دیده می‌شود و نمای اصلی را با سنگ‌های مرمر پوشانده‌اند.

مقابل کاخ سفید مجسمه چکمه‌های رضاخان به چشم می‌خورد. این مجسمه در ابتدا کامل بود و در یکی از میادین شهر دزفول قرار داشت، اما پس از انقلاب توسط مردم دزفول شکسته شد. مجسمه آرش کمانگیر، اثر مجسمه ساز برجسته استاد ارژنگ نیز در محوطه باغ سعد آباد و مقابل کاخ سفید نصب شده است.

سفر به دربند ودرکه تهران

کاخ سفید همان طور که از نامش پیدا است، نمایی سفید دارد. کاخ سفید بزرگ‌ترین کاخ در مجموعه سعد آباد به حساب می‌آید و محل زندگی محمد رضا شاه پهلوی و همسرش فرح در تابستان بوده است و در حال حاضر با کاربری کاخ موزه استفاده می شود .

دفتر کار محمد رضا شاه پهلوی در کاخ سفید قرار داشت و امور اداری و تشریفاتی دربار نیز در این کاخ انجام می‌شد. از برجسته‌ترین آثار به جا مانده در کاخ سفید می‌توان پرده‌های بزرگ رنگ روغن اثر استاد حسین بهزاد و شاگردانش را نام برد. در این کاخ فرش‌های نفیس ایرانی، سفالینه‌های تاریخی، کریستال‌های با ارزش، لوسترها و چلچراغ‌های اروپایی و میز تحریر متعلق به ماری آنتوانت، ملکه پیشین فرانسه، به چشم می‌خورند.

(کاخ شهوند یا کاخ سبز)

معمار بنای کاخ سبز، میرزا جعفر کاشی ملقب به معمار باشی بوده است. برای ساخت بنای کاخ سبز، هنرمندان و معمارن برجسته ایرانی نزدیک به هفت سال تلاش کردند و با استفاده از سنگ‌های سبز معدن خمسه زنجان و سنگ مرمر خراسان، نمای زیبایی برای کاخ سبز ساختند. 

درون کاخ سبز مملو از آینه‌کاری‌های ظریف، کاشی‌کاری و گچبری است. تذهیب دیوارهای داخل کاخ سبز را استاد حسین بهزاد انجام داده‌اند و شاگردان استاد صنیع خاتم، داخل کاخ سبز را خاتم‌کاری کرده‌اند. روبه‌روی تالار آینه کاخ سبز، اتاق خواب رضا پهلوی را با چشم‌انداز رو به دربند،‌ تعبیه کرده بودند.پس از انقلاب از این بنا با عنوان کاخ سبز، نام برده شد. طبقه همکف کاخ سبز محل زندگی و دفتر کار رضا شاه پهلوی و زیرزمین آن انبار شاه بوده است.

این کاخ به عنوان ییلاق تابستانی رضا شاه در دوره پهلوی اول بوده و در حال حاضر با کاربری موزه استفاده می شود .از زیباترین وسایل تاریخی موجود در این ساختمان می‌توان به سرویس مبلمان غذاخوری مجلل در تالار کاخ، ظروف نفیس چینی و سرامیک و نقره ایتالیایی، قالی مشهد ۷۰ متری، مبل کوبلن دوز کار دست از زمان قاجار، میز کار فرانسوی وسط تالار و پرده نقره فام با چوب پرده منبت کاری شده در تالار، اشاره کرد. مبلمان مربوط به دوره لویی شانزدهم فرانسه و دو میز کنسول از زمان ناپلئون بناپارت نیز در این کاخ وجود دارند.

(کاخ اشرف پهلوی )موزه ظروف سلطنتی

کاخ اشرف پهلوی نیز در فضایی به وسعت ۱۸۰۰ متر مربع در شرق باغ سعد آباد، به دستور رضا شاه و توسط مهندس فرمانفرمائیان ساخته شد. در سال ۱۳۵۰ به دستور اشرف پهلوی نمای بیرونی این کاخ را با سنگ مرمر پوشاندند. کاخ اشرف پهلوی در شرق مجموعه تاریخی و فرهنگی سعد آباد، امروزه به موزه ظروف سلطنتی تبدیل شده است.

اولین بار موزه ظروف سلطنتی در سال ۱۳۷۲ افتتاح شد و دو سال بعد از آن در اختیار نهاد ریاست جمهوری قرار گرفت. اما پس از آن دوباره در سال ۱۳۸۴ به سازمان میراث فرهنگی برگردانده شد. در حال حاضر صنایع دستی و ظروف سلطنتی مربوط به دوره‌های پهلوی و قاجار و همچنین ظروف اهدایی به محمد رضا شاه و فرح پهلوی از سراسر دنیا، در این موزه به نمایش در آمده‌اند.

(کاخ احمد شاهی)

کاخ احمد شاهی از قدیمی‌ترین ساختمان‌های مجموعه سعد آباد به شمار می‌رود. این کاخ همان طور که از نامش پیدا است، در زمان سلطنت احمد شاه قاجار بنا شده است؛ اما با روی کار آمدن رضاخان، در زمان حکومت پهلوی اول، ساخت آن به پایان رسید. در حال حاضر به‌دلیل انجام عملیات مرمت و بازسازی در کاخ احمد شاهی، امکان بازدید عمومی از این کاخ وجود ندارد. پس از پایان مرمت کاخ احمد شاهی، بازدید برای عموم آزاد خواهد بود.

(کاخ اختصاصی سعدآباد)

کاخ اختصاصی سعد آباد(موزه تاریخ طبیعی سابق )از بخش‌های غیر قابل ورود برای عموم مردم است. این کاخ از مجموعه تاریخی سعد آباد در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری قرار دارد. در گذشته موزه تاریخ طبیعی در کاخ اختصاصی سعد آباد قرار داشت؛ اما با واگذاری این کاخ به نهاد ریاست جمهوری، کاربری آن تغییر داده شد. کاخ اختصاصی سعد آباد در غرب موزه هنرهای زیبا قرار گرفته است.

موزه ایران باستان تهران

(کاخ اسود یا سیاه) موزه هنرهای زیبا

کاخ سیاه در منتهی الیه جنوب مجموعه تاریخی سعد آباد قرار گرفته است. این بنا از زیباترین کاخ‌های مجموعه سعد آباد است. در طول سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷، کاخ سیاه محل استقرار وزیر دربار بوده است. دلیل نام‌گذاری این ساختمان به نام کاخ سیاه، کاربرد سنگ‌های مرمر سیاه در نمای ظاهری این کاخ است. از سال ۱۳۶۱ کاخ سیاه با عنوان موزه هنرهای زیبا افتتاح شد.

(کاخ شمس) موزه مردم شناسی و پوشاک سلطنتی
 

از دیگر معماری‌های برجسته در مجموعه کاخ سعد آباد می‌توان به بنای کاخ شمس اشاره کرد. ساخت بنای کاخ شمس در شمال غربی مجموعه سعد آباد، از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸ طول کشیده است. کاخ شمس را با مساحت ۲۶۰۰ متر مربع، در دو طبقه با زیرزمین ساخته‌اند. در معماری این کاخ، نشانه‌های از سبک معماری اروپایی به‌خصوص معماری آلمانی و معماری سنتی ایران از زمان ساسانیان، به چشم می‌خورد.

 این کاخ در گذشته محل اقامت شمس پهلوی، اولین فرزند رضا شاه و خواهر بزرگ محمدرضا شاه بوده است.  در این کاخ امروزه موزه‌ای بسیار کامل از سیر تکاملی انسان وجود دارد. لباس‌های سلطنتی فرح دیبا نیز در بخشی از این کاخ با عنوان موزه پوشاک سلطنتی به نمایش در آمده‌اند.

(کاخ ملکه مادر)در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری
 

این کاخ در گذشته به دستور رضا شاه پهلوی جهت اقامت تاج الملوک، مادر رضا خان ساخته شد و در حال حاضر این کاخ در اختیار نهاد ریاست جمهوری قرار دارد و در آن از مهمانان خارجی دولت پذیرایی می‌شود. امروزه کاخ ملکه مادر با نام ساختمان جمهور شناخته می‌شود

(کاخ بهمن)ساختمان مدیریت مجموعه سعد آباد  
   

این کاخ در گذشته محل اقامت بهمن پهلوی، پسر غلامرضا پهلوی و برادرزاده محمدرضا شاه بوده است که در دوران حکومت محمد رضا شاه در دوره پهلوی دوم ساخته شد. این بنا از زیباترین ساختمان‌های مجموعه سعد آباد به شمار می‌رود .در حال حاضر کاخ بهمن محل استقرار مدیریت مجموعه سعد آباد است. کاخ بهمن در جوار موزه مردم شناسی در ضلع شمالی باغ سعد آباد و نزدیک دروازه شمالی مجموعه سعد آباد قرار دارد.

(کاخ شهرام)موزه نظامی

کاخ شهرام نیز امروزه به موزه نظامی تبدیل شده است و در مرکز مجموعه سعد آباد قرار دارد. بنای اولیه این کاخ در سال ۱۳۱۴، به دستور رضا شاه پهلوی برای همسر دومش تاج الملوک ساخته شد. در طول سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲، ساختمان این کاخ بازسازی کامل شد و در اختیار شهرام، پسر اشرف پهلوی قرار گرفت. در سال ۱۳۶۲ این کاخ با نام موزه نظامی افتتاح شد.

(کاخ ملکه عصمت دولتشاهی)  موزه استاد فرشچیان

این کاخ در مرکز مجموعه سعد آباد، امروزه محل نمایش آثار برجسته استاد مینیاتور ایران، استاد فرشچیان است. در زمان رضا شاه، عصمت دولتشاهی، همسر چهارم او در این کاخ زندگی می‌کرد و در دوران پهلوی دوم، پس از سکونت برادر محمد رضا شاه و سر آشپز مخصوص او، این ساختمان به انبار تبدیل شد. موزه استاد فرشچیان در سال ۱۳۸۰ افتتاح شد و در پنج سالن این موزه بیش از ۷۰ اثر زیبا از استاد فرشچیان به نمایش در آمده‌اند.

(کاخ قدیم ولیعهد رضا پهلوی یا کاخ کرباس)موزه مینیاتور استاد بهزاد

کاخ قدیم ولیعهد با نام کاخ کرباس نیز شناخته می‌شود. این کاخ در ابتدا محل کار و استراحتگاه رضا شاه پهلوی بود؛ اما پس از برکناری او، در زمان پهلوی دوم، رضا پهلوی نوه رضا خان از کاخ کرباس استفاده می‌کرد و به همین دلیل این ساختمان را با نام کاخ ولیعهدی می‌شناسند.

پس از انقلاب ایران، ساختمان کاخ ولیعهدی را بازسازی و مرمت کردند و در سال ۱۳۷۳ که صدمین سالگرد تولد استاد بهزاد بود، ساختمان کاخ کرباس با کاربری موزه و عنوان موزه استاد بهزاد افتتاح شد. هم‌اکنون زیرزمین موزه بهزاد، آموزشگاه و نمایشگاه هنری است.

(کاخ فرحناز و علیرضا)موزه خط و کتابت میرعماد

ساختمان این کاخ در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد قرار گرفته است. در گذشته دو فرزند خانواده محمدرضا شاه پهلوی، فرحناز و علی‌رضا، در این کاخ زندگی می‌کردند. پس از انقلاب با تغییر کاربری ساختمان کاخ فرحناز و علیرضا پهلوی، در سال ۱۳۷۶ موزه خط و کتابت میر عماد، هنرمند برجسته خوشنویسی ایران، در این ساختمان افتتاح شد.

(کاخ فرح پهلوی)موزه نگارستان

ساختمان این کاخ در شمالی‌ترین نقطه مجموعه سعد آباد با معماری زیبا و منحصربه‌فرد قرار گرفته است. در طول سال‌های ۱۳۸۵ تاکنون، نمایشگاه‌های مختلف لباس و پوشاک سنتی در این ساختمان برگزار شده‌اند. برگزاری نمایشگاه‌های هنری دیگر مانند نمایشگاه‌های رنگ روغن و اکرلیک روی بوم و آثار نگارگری مختلف، از رویدادهای سال‌های اخیر در کاخ فرح بوده‌اند و به همین دلیل این کاخ را در حال حاضر با نام موزه نگارستان می‌شناسند. از هنرمندان برجسته حوزه نگارگری که آثارشان در این موزه و نمایشگاه در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند می‌توان به نام‌های اساتیدی مانند رضا صمدی، مینا قویدل، نادر یاسمی، مصطفی بسیمی، طاهره چیذری و خلیل طوایی حمیدی اشاره کرد.

(کاخ ملکه توران امیر سلیمانی)موزه چهره‌های ماندگار

بنای اولیه کاخ ملکه توران به دوران قاجار تعلق داشت و رضا خان پس از تکمیل کاخ سبز، دستور به بازسازی و مرمت این کاخ داد. بخش بیرونی این کاخ بعدها محل سکونت همسر چهارم رضاشاه، ملکه عصمت شد؛ اما بخش درونی ساختمان به ملکه توران، همسر سوم رضا شاه پهلوی تعلق داشت.

در حال حاضر بخش بیرونی این ساختمان به موزه استاد فرشچیان تبدیل شده است و در بخش درونی کاخ ملکه توران، مجسمه‌های مشاهیر و دانشمندان ایرانی به چشم می‌خورند. این قسمت با عنوان موزه چهره‌های ماندگار در مجموعه سعد آباد شناخته می‌شود.

(کاخ لیلا پهلوی) موزه مینیاتور استاد آبکار
   

این کاخ در گذشته محل زندگی لیلا پهلوی، کوچک‌ترین عضو خانواده محمد رضا شاه پهلوی بوده است . ساختمان کاخ لیلا در مرکز مجموعه سعد آباد تهران، آخرین کاخ ساخته شده در این مجموعه است. در سال ۱۳۷۳ در محل کاخ لیلا، به مناسبت روز جهانی موزه، موزه مینیاتور استاد آبکار افتتاح شد. آثار استاد آبکار در این موزه به نمایش در آمده‌اند و انواع مختلف تابلوهای نقاشی در میان این آثار به چشم می‌خورند.

(موزه برادران امیدوار)محل کالسکه خانه قاجار

ساختمان کنونی موزه برادران امیدوار در شمال غربی مجموعه سعد آباد، باقی مانده از دوران قاجار است. در گذشته بخشی از خدمه کاخ و سورچیان در این ساختمان استراحت می‌کردند و از کالسکه‌های دربار در این بخش نگهداری می‌شد. برادران امیدوار اولین جهانگردان ایرانی بودند که از سال ۱۳۳۳ سفر به دور دنیا را آغاز کردند. دستاوردهای با ارزش و تاریخی برادران امیدوار در این موزه نگهداری می‌شود و بازدید از این مجموعه برای عموم آزاد است. موزه برادران امیدوار در سال ۱۳۸۲، در هفته جهانگردی افتتاح شد.

(موزه آب)محل استقرار رئیس تشریفات دربار و مسئول حفاظت ارتش

ساختمان امروزی موزه آب، در گذشته ابتدا محل دفتر کار مخصوص محمد رضا پهلوی بوده است که بعدها به دفتر کار تیمسار کسرائی، مسئول حفاظت ارتش و رئیس دفتر تشریفات کاخ سعد آباد تبدیل شد. امروزه این ساختمان با عنوان موزه آب در مرکز مجموعه سعد آباد در معرض دید عموم قرار دارد و اسناد، ابزار و تندیس متعلق به دانشمندان حوزه آب در آن نگهداری می‌شوند.

(دیگر موزه‌ها و کاخ‌های مجموعه سعد آباد)

به‌جز کاخ‌ موزه‌های نام برده شده در مجموعه سعد آباد، موزه‌های دیگری مانند موزه آلبوم‌ها و اسناد سلطنتی در ساختمان گارد شاهنشاهی، موزه آشپزخانه سلطنتی در بخش آشپزخانه موزه ملت و موزه اتومبیل‌های سلطنتی از دیگر موزه‌های تاسیس شده در سال‌های اخیر و زیرمجموعه موزه‌های کاخ سعد آباد هستند.
 

بخش‌های دیگر کاخ سعد آباد

بخش‌های دیگر مجموعه سعد آباد نیز شامل سالن‌های سینما، زمین‌های تنیس و بخش‌های مختلف اداری و تاسیساتی می‌شوند. سالن آمفی تئاتر مجموعه سعد آباد، با عنوان ایوان عطار سعد آباد از زیباترین سالن‌های روباز ایران برای برگزاری کنسرت‌های موسیقی و نمایش‌های تئاتر است.

کاخ گلستان تهران

کتابخانه مجموعه سعد آباد در شمال کاخ سعد آباد قرار دارد و به میدان دربند مشرف است. در گذشته ساختمان کتابخانه، کاخ احمد رضا پهلوی بوده است. کتابخانه سعد آباد مجموعه‌ای برجسته از کتب متعدد با موضوعات متنوع در اختیار دارد. کارگاه مرمت مجموعه سعد آباد نیز از دیگر بخش‌های راه‌اندازی شده در طول سالیان اخیر است.

ایستگاه رادیوی سعد آباد در دورترین نقطه مجموعه سعد آباد نسبت به کاخ‌ها و ساختمان‌ها قرار دارد و از سال ۱۳۸۰ با هدف راهنمایی کامل بازدیدکنندگان و ارائه اطلاعات مناسب در طول بازدید از مجموعه به گردشگران، راه‌اندازی شده است.

از زیباترین بخش‌های مجموعه سعد آباد می‌توان به گلخانه‌های محوطه سعد آباد اشاره کرد که گیاهان و محصولات مختلفی در آن‌ها کشت می‌شوند. کشت موز نیز در گلخانه‌های این مجموعه انجام می‌شود. زیرزمین کاخ سفید، گلخانه اصلی کاخ بود که بعدها به موزه هنر اختصاصی فرح پهلوی تبدیل شد. پس از انقلاب نام این موزه به موزه هنر ملل تغییر کرد.

همچنین به‌دلیل وسعت بالای این مجموعه، سرویس حمل و نقل مجموعه سعد آباد برای جابه‌جایی داخلی گردشگران راه‌اندازی شده‌ است و برای تردد بین ساختمان‌ها و کاخ موزه‌های مختلف می‌توانید از ماشین‌های مجموعه استفاده کنید.

قنات های کاخ سعد آباد

در گذشته رودخانه دربند از سراسر باغ سعد آباد می‌گذشت و یکی از دلایل اصلی سرسبزی منطقه دربند و شمیران بود؛ ولی با افزایش درختان و گیاهان باغ سعد آباد در دوران پهلوی اول، لزوم احداث قنات‌هایی برای آبیاری درختان احساس می‌شد. به همین دلیل دوازده رشته قنات در قسمت‌های مختلف محوطه باغ سعد آباد حفر شد و باعث سرسبزی و طول عمر درختان باغ شد. قنات‌های باغ سعد آباد امروزه نیز وجود دارند.

  قنات هراش آباد- قنات قوام الدوله-قنات کاخ سنگی-قنات جعفر آباد- قنات آب‌نما-قنات کاخ سفید-قنات جوادیه-قنات گلخانه- قنات کاخ شمس-قنات خوابگاه

 

دروازه های کاخ سعد آباد

به‌دلیل وسعت باغ سعد آباد و دسترسی این باغ به باغ‌های مختلف اطراف آن، گرداگرد مجموعه تاریخی سعد آباد را دروازه‌هایی تعبیه کرده بودند که در حال حاضر فقط درهای خیابان زعفرانیه و خیابان دربند برای گردشگران قابل تردد هستند.
لیست دروازه‌های مجموعه کاخ سعد آباد به شرح زیر است:

•     دروازه نظامیه (مسیر رفت و آمد رضا شاه پهلوی در گذشته)
•     دروازه زعفرانیه
•     دروازه خیابان دربند (مسیر رفت و آمد محمد رضا پهلوی)
•     دروازه میدان دربند
•     دو دروازه جعفر آباد
•     دروازه رودخانه
•     دروازه کاخ سفید

    آدرس: تهران- خیابان ولیعصر- خیابان شهید فلاحی (زعفرانیه)- انتهای خیابان شهید کمال طاهری